Kompozicija „Uspenja Presvete Bogorodice” na zapadnom delu crkve najvrednija je freska u Sopoćanima.
Manastirski kompleks Sopoćani sa crkvom Svete Trojice nalazi se na dvadesetak kilometara zapadno od Novog Pazara, nedaleko od izvora reke Raške i ostataka drevnog Rasa, središta srpske srednjovekovne države.
Period gradnje vezuje se za drugu polovinu 13. veka, negde između 1263. i 1268. godine, krajem vladavine trećeg sina kralja Stefana Prvovenčanog, kralja Stefana Uroša I Nemanjića čija je ovo zadužbina.
Po arhitekturi, crkva Svete Trojice izgrađena od tesane sige pripada klasičnim oblicima raške graditeljske škole i jedina je građevina sačuvana u okviru debelih kamenih zidina koje opasuju manastirsko zdanje. Prema nekim navodima, osnivač je imao želju da ovaj manastir bude grobnica kraljeve porodice i najodanijih ljudi, ali i da veličinom i lepotom zaseni zadužbine svojih predaka Studenicu i Žiču, što mu vreme i okolnosti očigledno nisu dozvolili…
Crkva je odmah po izgradnji oslikana. Mnogi stručnjaci u oblasti pravoslavne crkvene umetnosti sopoćanske freske plemenitih kolorita i savršenih crteža smatraju pravim remek- delima koja prikazuju svečane i vedre figure, ljudsku lepotu i dostojanstvo.
Najznačajnije freske, neke dobro očuvane, a neke samo delimično nalaze se u naosu i oltaru. Među njima, prikazi velikih praznika, odabrani događaji iz Hristovog života, liturgijske kompozicije, figure svetitelja raspoređene na sve površine centralnog hrama. Najvrednija je kompozicija „Uspenja Presvete Bogorodice” na zapadnom delu crkve u kojoj dominiraju plava, žuta, zelena i ljubičasta boja….
Još u vreme izgradnje manastir je planiran i uobličen kao porodična grobnica i mesto sahrane za najodanije ljude kralju Stefanu Urošu I. Pored kralja u manastiru su sahranjeni i njegova majka, kraljica Ana Dandolo, arhiepiskop Joanikije I, zatim prvi iguman manastira i knez Đorđe, mlađi Vukanov sin.
U oltaru sopoćanske crkve, u povorci arhiepiskopa predstavljen je i arhiepiskop Sava II koji je 1263. godine postao poglavar Srpske pravoslavne crkve. U 14. veku praunuk osnivača Sopoćana, kralj Dušan je uz učešće arhiepiskopa Joanikija II, podigao spoljnu otvorenu pripratu i zvonik, čime je crkva proširena, istovremeno i obnovljena… Ubrzo nastupaju teška vremena u kojima je manastir uspevao da opstane sve do kraja 17. veka kada je ostao bez monaštva i kada su Turci skinuli olovni krov sa napuštenog manastira. Crkva bez krova je više od dva veka bila prepuštena propadanju, zbog čega je pravo čudo što je u takvim uslovima dobar deo vrednih fresaka preživeo.
Prva ozbiljna obnova započeta je 1926. godine. Ubrzo se u manastiru okupilo monaško sestrinstvo i u njemu boravilo sve do 1996. godine. Iste godine osnovano je bratstvo i od tada pa sve do današnjih dana u Sopoćanima žive monasi. Žive veoma skromno, ali se trude da svojim radom, proizvodnjom meda i rakije, ostvare prihode za sopstveno izdržavanje i održavanje manastirskog kompleksa.
Transromanika
Manastir je, u okviru celine stari Ras sa Sopoćanima upisan u listu svetske kulturne baštine Uneska od 1979. godine. Od 2007. kao kulturno nasleđe Srbije, Sopoćani se zajedno sa manastirima Žiča, Studenica, Gradac i Đurđevi stupovi nalaze u programu „Glavni kulturni put Saveta Evrope”, koji pod imenom „Transromanika” spaja i promoviše evropsko nasleđe romaničkog perioda.
Izvor: Politika / Tekst i foto Senka Lučić